'बाप'माणसाच्या गोष्टी

बाप, हे एक अजब रसायन आहे, जे आजवर बहुदा संपूर्णता डिकोड झालेलंच नसावं.

आई जन्मदाती, नऊ महिने तुम्हाला पोटात वाढवणारी, तुम्हाला दुखलं खुपलेलं तुमच्यापेक्षा जास्त ती काळजी करणारी, रात्री जागणारी. आईचा मुलांवर प्रचंड जीव, वेळोवेळी ते तिला दाखवताही येतं. पण हे बापाला नाही जमत. मग, बापाचा मुलांवर जीव नसतो का? तर, असतो. म्हणतात ना, आई ही मुलांच्या आजच्या जेवणाची काळजी करते, तर बाप आयुष्यभराच्या जेवणाच्या तरतुदीसाठी धडपडत राहतो.

जीव लावण्याची, काळजी करण्याची त्याची पद्धतच वेगळी असते. आपलं आयुष्य सुरळीत चालावं म्हणून हा माणूस दिनरात मेहनत घेत राहतो. सध्या किमान तिशीत असणारी पिढी हे नक्कीच रिलेट करू शकेल. आजच्या पिढीला जे चुटकीसरशी मिळते त्यासाठी आम्हाला लहानपणी खूप झगडावं लागायचं, म्हणूनच त्याची किंमत होती. बापाचं प्रेमही त्याच कॅटेगरीतलं.

लहानपणी ज्या हातांनी आपली बोटे धरून आपल्याला चालायला शिकवलेले असते, तो हात आपण मोठे होता होता, त्या माणसासहित दूर होत जातो. आता बऱ्यापैकी परिस्थिती सुधारलेली असली तरी, आमच्या काळात बापाची गरज फक्त एखादी वस्तू, शाळेची पुस्तके वगैरे आणण्यासाठी पैसे मागायला किंवा प्रगतीपुस्तकावर सही करायला लागायची. शिवाय, सही करताना त्या साठ टक्क्यांवर त्याची नजर जायची नाही, असेही नाही. तरीही कधी पाणउतारा झाला नाही. एकंदर काय तर वय वाढत गेलं की संवाद खुंटत जायचा दोघांत.

आज, बापाच्या प्रेमाची वेगळी बाजू दाखवणाऱ्या तीन अश्याच शॉर्ट फिल्म्सबद्दल बोलूयात.

पहिली शॉर्टफिल्म आहे 'ड्राय डे'.

एका ड्राय डे ची संध्याकाळ. घरात बाप आणि मुलगा, दोघेच आहेत. मुलगा ड्राय डे मुळे मित्रांसोबत घराबाहेर पडू शकत नसल्यामुळे स्वतःच्या रूममध्ये वेळ घालवण्याचा प्रयत्न करतोय. कधी बॉल खेळतोय, कधी गिटार वाजवतोय, कधी पुस्तक वाचण्याचा प्रयत्न करतोय, कधी बेडवर लोळतोय, झोपतोय. अर्थात, बाहेर जाऊन बापासोबत बसावे, गप्पा माराव्या हे असे पर्यायच नसावेत बहुदा त्याच्याकडे. त्याचीही चूक नाहीच यात. याच रूटीनची सवय झाली असावी त्याला.

तिकडे बापाचा वेगळाच प्लॅन आहे. वेळ त्याचाही जात नाहीये, पण काय करायचे आहे हे मात्र त्याने ठरवले आहे. ड्राय डे ची कल्पना असल्याने त्याने आधीच वाईन आणून ठेवली आहे आणि तो मुलाला बर्फ आणायला पाठवायला म्हणून त्याच्या रूममध्ये येतो. मुलगा हा त्याचा प्लॅन पाहून चक्रावतो. नंतर बाप त्याला सोबत बसण्याचीही ऑफर देतो.

नंतर, त्यांच्या संवादातून काही गोष्टी अलगदपणे उलगडत जातात, ज्यामुळे त्यांचं नातं म्हणजे फक्त एक औपचारिकता म्हणून राहिली आहे, याची जाणीव होते, शिवाय यातून बाहेर पडण्यासाठी चालू असलेली बापाची धडपडही दिसते. आयुष्यभर आपल्या कामात व्यस्त असणारा बाप, आता कदाचित रिटायर झाला असावा. आत्ता त्याला उमगले असावे की या सर्व प्रवासात आपण आपल्या मुलाला वेळ देऊ शकलो नाहीये. त्यामुळे मुलाने इतर गोष्टीत आपले मन रमवले आहे. आयुष्याची ही सेकंड इनिंग मुलासोबत घालवावी या इच्छेने बाप स्वतःहून ड्राय डे ला मुलासोबत बसायची व्यवस्था करतोय, त्याने केव्हाची मुलाला फेसबुकवर फ्रेंड रीक्वेस्ट पाठवून ठेवली आहे, जी अर्थातच मुलाने अजून स्वीकारलेली नाहीये. तो लहान असताना त्यांनी एकत्र व्यतीत केलेला वेळ सध्या फक्त आठवणींच्या बंद कुपितच बंद राहिला असल्याने बाप, मुलाच्या लाईफस्टाईलनुसार जुळवून घेऊन पुन्हा एका मित्राची भूमिका निभावू पाहतोय. हे सर्व या फिल्ममध्ये खूप साधेपणाने तरीही प्रभावीपणे दिसतं.

'टेरिबली टाईनी टॉकीज' कमी वेळात अधिक परिणामकारक शॉर्ट फिल्म्स देण्यात अग्रेसर आहे. करण शर्मा याने लिहिलेली, हर्ष देढिया याने दिग्दर्शित केलेली ही सहा मिनिटांची शॉर्ट फिल्म युट्युबवर पाहता येईल. फक्त सहा मिनिटात एका छोट्याश्या तरीही महत्वाच्या नाजूक विषयावर ही शॉर्टफिल्म हळुवार पण नेमकेपणाने भाष्य करते. विविध टीव्ही सिरियल्समध्ये काम केलेले आणि नुकतेच 'राझी' चित्रपटात दिसलेले शिशिर शर्मा यांनी भावनिक तरीही मजेशीर बापाची तर 'तितली' फेम शशांक अरोराने मुलाची भूमिका केली आहे.


दुसरी शॉर्टफिल्म आहे 'ऍन इन्वीटेशन'.

टिपिकल बारचे वातावरण. एका टेबलवर एक साधारण पन्नाशीतला मनुष्य दारू पित बसलाय. केस विस्कटलेले, दाढी वाढलेली, अगदीच साधारण कपडे आणि चेहऱ्यावर विषण्णतेचे भाव. इतक्यात त्या टेबलवर एक युवक येतो. दिसायला सभ्य घरातील, कपडे व्यवस्थित, एकंदर त्या जागेला मिसफिट वाटावा असा. तो वयस्कर मनुष्य त्या युवकाशी जुजबी बोलून त्याला ड्रिंक्स ऑफर करतो. तो तरुण, दारू सोडल्याचे सांगतो. शिवाय 'ज्या गोष्टींमुळे आपण दुरावलो तुम्ही मला तीच ऑफर करताय?', असा प्रश्नही विचारतो. सुरुवातीला साशंक असणारे आपण हा एक बाप आणि मुलामधील संवाद आहे हे ओळखून घेतो.

दोघांच्या बोलण्यातून हळूहळू भूतकाळ समोर येत राहतो. काही कौटुंबिक कारणांमुळे (मुख्यत्वे दारू) सतीश वर्मा (रजत कपूर) आपल्या बायकोपासून आणि मुलापासून  (विक्रम एस) वेगळा राहतोय. त्याला त्याचे दुःख नाही असे नाहीये, पण तो या भावनिक जाणिवेच्या पलीकडे गेला असावा. बापाची नेहमीचीच बसण्याची जागा असावी, म्हणून मुलगा बापाला त्या बारमध्ये भेटायला आलाय. कारणही तसंच आहे, त्याचं लग्न, आणि लग्नाला बापाने यावं या इच्छेपोटी तो त्याला इन्वीटेशन द्यायला आलाय.

होणाऱ्या संवादातून बऱ्याच गोष्टी समोर येतात. दोघांच्या हळव्या बाजू, एकमेकांबद्दलची आत्मीयता कळत राहते. बाप भेटत नसला तरी मुलाच्या लग्नाची तारीख फेसबुकवरून कळल्याचे सांगतो. आनंदात एक ग्लास मागवून त्यात दारू ओतत, मुलाला प्यायला इंसिस्टही करतो. उद्या कदाचित मी तुला दिसणार नाही, आज भेटला आहेसच तर सोबत पिऊन घे. कुणास ठाऊक उद्या तुला वाटेल काल बापाला घट्ट मिठी मारली असती तर बरं झालं असतं. पण, ज्या दारूमुळे मुलगा बापापासून वेगळा झाला त्याच्याबद्दल त्याला कसलीच आत्मीयता राहिलेली नसते. बापाला इन्वीटेशन देऊन तो तिथून निघतो खरा, पण बापाला सोबत नेण्याची त्याची जिद्द तशीच असते.

फिल्म संपल्यावर 'बात ये इतनी सी' हे गाणे रुणझुणत राहते. रजत कपूर एक कमालीचा सशक्त अभिनेता आहे, यात शंकाच नाही. १२ मिनिटांच्या या शॉर्टफिल्ममध्येही तो त्याच्या केवळ असण्याने मजा आणतो. मुलाच्या भूमिकेत विक्रमनेही चांगली साथ दिली आहे.

तीसरी शॉर्टफिल्म आहे 'अरे बाबा'.

ही शॉर्टफिल्म बाप आणि मुलीच्या नात्यावर आहे. मुलगा मोठा होत गेला की बापापासून दुरावतो, मुलगी मात्र आयुष्यभर बापाची लाडकी लेकच राहते. त्यांचे नाते उत्तरोत्तर खुलतच जाते, आणि जर ती आईविना असेल तर, नेहमीपेक्षा जरा जास्तच काळजी घेतली जाते. इथेही तीच कहानी आहे.

शाळा सुटून बऱ्यापैकी वेळ झालाय. वॉचमनही मेन गेट बंद करून निघालाय. बाहेर अगदीच मोजकी गर्दी. बंद गेटच्या बाहेर काही अंतरावर शाळेतल्या गणवेशात, पाठीवर बॅग लटकावून एक मुलगी, रस्त्याकडे डोळे लावून बापाची वाट पाहत बसली आहे, इतक्यात तो येतो. त्याची आणि सायकलची अवस्था जवळपास दयनीयच, पण चेहऱ्यावर मात्र अमाप आनंद. सायकलला अडकवलेला डबा पाहिला तर एखाद्या कारखान्यात वगैरे असण्याची शक्यता, म्हणजे परिस्थिती जेमतेमच. पण त्याचा लवलेशही चेहऱ्यावर नाही.

आल्यानंतर तो मुलीला सायकलवर बसायला सांगतो. मुलगी, त्याला उशीर झाला म्हणून चिडते. तो माफी मागतो, हवं तर उठाबशा काढतो, असंही म्हणतो. मुलगी सायकलवर न बसता समोर चालू लागते. ऑफिस म्हटलं की उशीर होणार वगैरे गोष्टी तिला सांगून बघतो, ती काही ऐकत नाही. अखेरीस तो सायकलवरून उतरून तिच्यासोबत चालू लागतो. मैत्रिणीशी भांडण झाले का? बाहेरचे काही खाल्ले का? वगैरे सगळं विचारून होतं,
पण खराब मूडचे कारण मात्र, ती सांगेपर्यंत त्याला कळत नाही.

मुलगी मोठी होत असताना खरे तर तिला सर्वात जास्त आईची गरज असते. पण इथे गिरीश कुलकर्णीने रंगवलेला बाप, त्या काळजीवाहू आईपेक्षा कुठेही कमी वाटत नाही. छोट्या छोट्या गोष्टींनी तिला दिलासा देत तो एका अर्थी तिची आईच बनून जातो. गौरी देशपांडेनेही मुलीचा रोल त्याच सफाईने निभावला आहे. सुर्या बालकृष्णन यांनी दिग्दर्शित केलेली 'टेरिबली टाईनी टॉकीज' ची ही पाच मिनिटांची फिल्म यूट्यूबवर पाहता येईल.

या तिन्ही फिल्म्स अगदी साध्या घटनांच्या भोवती विणलेल्या आहेत, तरीही खूप मोठी गोष्ट अधोरेखित करतात. म्हणतात ना, रोज अंधाऱ्या खोलीत प्रकाश देणाऱ्या दिव्याकडे आपलं कधीच लक्ष जात नाही, त्याचं अस्तित्व असूनही आपल्याला ते जाणवत नाही. पण, एका दिवशी जेव्हा बटन लावल्यावर तो पेटत नाही, तेव्हा आपल्याला त्याची किंमत कळते. अर्थात, दिव्याला पर्याय आहे बापाला नसतो. कवी गझलकार सदानंद बेंद्रे यांचा एक सुंदर शेर आहे, ज्याच्याशिवाय बापाबद्दल लिहिणे व्यर्थ आहे. 

'बाप असताना मिठी मारून घ्या रे
आठवण आभास देते, स्पर्श नाही'

- राज जाधव

पूर्वप्रसिद्धी सकाळ सप्तरंग (०७-१०-२०१८) बापमाणसाच्या गोष्टी