सरफरोश

काही चित्रपट सर्वच पातळीवर असे काही जमून येतात की ते कितीही वेळा पहा, अजिबात कंटाळा येत नाही, याउलट प्रत्येक वेळेस आपण अजूनच जास्त प्रेमात पडत जातो त्यांच्या. 'सरफरोश' असाच एक चित्रपट.

सामान्य मध्यमवर्गीय घरातला, कॉलेजवयीन, एकतर्फी प्रेम करणारा, थोडासा घाबरट, गझलप्रिय, घरच्यांवर अतोनात जीव असणारा, आपल्या भावाचा मृत्यू आणि बापाची मरणासन्न अवस्था स्वतःच्या डोळ्यांनी पाहणारा हतबल अजय सिंग ते सुडाने (फक्त वैयक्तिक नव्हे, त्याचा '...क्यूँ की ये मेरे मुल्क का मामला हैं..' डायलॉग आठवा) पेटलेला  'हर मुजरीम को मैं कानून के सामने भिकारी की तरह खडा देखना चाहता हूँ' असं ठणकावून सलीमला सांगणारा एसीपी राठोड त्याने जबरदस्त उभा केलाय. एसीपी राठोडसाठी आमिरच्या जागी दुसऱ्या कुणाची कल्पनाच करवत नाही. त्या वर्षी 'वास्तव' साठी संजय दत्तला बेस्ट ऍक्टरचा फिल्मफेयर मिळाला होता, आमिरचा रोल जास्त डिजरविंग होता, असं मला तरी पर्सनली वाटतं. अर्थात, त्याने आमिरला कधीच काही फरक पडला नाही. असाच दमदार कॉप त्याने आशुतोष गोवारीकरच्या 'बाजी' मध्येही रंगवला होता, पण दुर्दैवाने तो चालला नाही आणि त्याच्या कामाची म्हणावी तितकी दखलही घेतली गेली नाही.

'...क्यूँ की ये मेरे मुल्क का मामला हैं..' हे वरती लिहिलं, तेव्हापासून माझे हात शिवशिवतायेत, सलीमबद्दल लिहिण्यासाठी. कारण हा डायलॉग जेवढा लक्षात राहतो त्याच्या कितीतरी पटीने सलीमचा 'फिर किसी सलीम को ये मत कहना, ये मुल्क उसका घर नही हैं' हा डायलॉग छाप पाडतो. शिवाय मुकेश ऋषीने तो इतक्या पोटतिडिकीने म्हटला आहे की त्यावर आमिरचं, 'ठीक हैं, नही कहुँगा' आलं नसतं, तर काहीतरी चुकल्यासारखं वाटलं असतं. या रोलसाठी मुकेश ऋषीची कास्टिंग करणे हा एक मास्टरस्ट्रोक मानायला हवा. मुकेश ऋषीने साकारलेला हिंदुस्तानातला मुसलमान सलीम हा सदैव त्याच्या करियरमधला टॉप रोल राहील.

नसीरचा गुलफाम हसन म्हणजे कहरच. 'होशवालोंको खबर क्या..' मधून तो प्रेक्षकासमोर येतो त्यावेळी नजाकतीत बोलणारा फनकार म्हणून. मितभाषी, अजयला दोस्त म्हणणारा-मानणारा, आपल्या पूर्वजांचे, गुरूंचे उल्लेख ऐकताच कानाला हात लावणारा गुलफाम, ते त्याच्या किमती सामानाचं नुकसान केलं म्हणून बकरीचे कान चावणारा गुलफाम बघणाऱ्यांच्या भुवया उंचावतो. 'मुहाजिर' म्हणवून घेताना आतून तुटणारा, 'गवय्योकें लिये सिपहियों को तो कुर्बान नही किया जाता' असं म्हणत त्याच्यावर पिस्तूल रोखणार्या 'बेग'ला यमसदनी धाडणारा गुलफाम हुसेन नसिरने अप्रतिम साकारला आहे. शेवटच्या सीनमधली त्याची तडफड अस्वस्थ करते, तो गद्दार आहे हे माहिती असूनही.

डोन्ट माईंड, पण सरफरोशच्या आधी सोनाली बेंद्रे, फक्त छान दिसते म्हणून आवडत होती. पण यात ती फक्त छान दिसलीच नाहीये तर कामही उत्तम केले आहे. 'होशवालों को मध्ये' मध्ये ती प्रत्येकाच्या मनातल्या प्रेमाची प्रातिनिधिक मूर्ती दिसलीये, 'जो हाल दिल का' मध्ये मादक. कॉलेजच्या दिवसात भाव खाणारी आणि दिल्लीत अजय दिसल्यावर त्याच्या मागे धावणारी सीमा मस्त जमलीये.

बाकी सपोर्टींग कास्टची मोठी गर्दी असली तरी ती अनावश्यक वाटत नाही. बाला ठाकूर, सुलतान, कचरासेठ, फटका (आसमान में..) ही नावं कायमची लक्षात राहिली आहेत. प्रदीप सिंग रावत, वल्लभ व्यास, अखिलेंद्र मिश्रा, गोविंद नामदेव (जुबान खिंच लुंगा डायलॉग) छाप पाडतात. नवाजची झलकही दिसते सुरुवातीच्या सीनला, तेवढ्यातही बाजी मारलीये पठ्ठ्याने. मराठमोळ्या लोकांची सुद्धा फौज आहे मोठी- स्मिता जयकर, सुकन्या कुलकर्णी, मनोज जोशी, जयवंत वाडकर, मकरंद देशपांडे, सुनील शेंडे वगैरे.

१९९९ म्हणजे जतीन-ललितचं संगीत शिखरावर होतं. पूर्ण अल्बम एंटरटेनिंग आहे. रुपकुमार आणि सोनूच्या आवाजातलं 'जिंदगी मौत ना बन जाये' हा टायटल ट्रॅक चित्रपटाचा आशय खूप छानरीत्या चित्रपटाआधीच अधोरेखित करतो. निदा फजलींचं जगजीतच्या जादुई आवाजातलं 'होशवालों को' म्हणजे त्यावेळेसचं लव अँथम होतं. अजूनही बऱ्याच प्लेलिस्टमध्ये लूपमध्ये ऐकलं जातं हे. 'इस दिवाने' आणि 'जो हाल दिल का' ही टिपिकल सिच्युएशनल सोंग्स पण छान जमली आहेत. पण सर्वात चकित करतं ते, 'ये जवानी हद कर दे'. नॉर्मली जेव्हा चित्रपटाची उत्सुकता शिगेला पोहोचलेली असते तेव्हा आयटम सोंग्स येतात आणि एक नको असलेला ब्रेक आपल्याला घ्यावा लागतो, पण हे गाणं त्याला अपवाद आहे. विशेषतः कविता कृष्णमूर्तीने तिच्या आवाजाने चार चाँद लावलेत..(तिच्या आवाजातलं सुरुवातीचं तू रु रु रु.. आठवा).

स्टोरी, स्क्रीनप्ले आणि दिग्दर्शन अश्या तीनही बाजू 'जॉन मॅथ्यू मॅथन' यांनी अत्यंत ताकतीने पेलल्या आहेत. गांधी आणि आक्रोश (१९८०) साठी सहाय्यक दिग्दर्शक म्हणून काम पाहिल्यानंतर, स्वतः दिग्दर्शक म्हणून मैदानात उतरायला जॉनला १९९९ पर्यंतची वाट पहावी लागली. पण अशी दमदार सुरुवात झाली की गेलेल्या वेळेचं चीज झालं, असं म्हणायला हरकत नाही. परंतु दुर्दैवाने ही जादू त्याच्या पुढच्या दोन चित्रपटात दिसली नाही. मनात अजूनही कुठेतरी वाटत राहतं की त्याने त्याच ताकदीचं पुन्हा कमबॅक करावं. असे होईल किंवा न होईल हे सांगणं कठीण आहे, परंतु सरफरोशसाठी बॉलिवूड कायम त्याच्या ऋणात राहील.

- राज जाधव (३१-०७-२०१७)